− 28/04/12, 12:03
VK OPINIE Als er al één kernprobleem in het Midden-Oosten is, is het de suïcidale politiek van de Palestijnen, schrijft historicus Dirk-Jan van Baar. En voor oplossing van de problemen hoeft Israël niet op Europa te rekenen.
De woorden klonken onvervalst Duits en het gedicht had een slechte pers, maar de titel was goed: Was gesagt werden muss. Hier ging iets gezegd worden dat nog niet was gezegd. Daarmee kreeg de 84-jarige Günter Grass, ondanks alles nog steeds een geweten van de Bondsrepubliek, meteen weer de pennen in beweging. De Nobelprijswinnaar bekritiseerde Israël, dat de wereldvrede in gevaar zou brengen door met een preventieve aanval op Iran te dreigen. En hij hekelde het taboe dat daarover in Duitsland zou bestaan, uit angst om van antisemitisme te worden beschuldigd. Dat moest de dichter even kwijt.
Eerlijk gezicht vond ik het niet eens zo'n slecht gedicht, al lijkt mij Iran en niet Israël het grote kwaad. De boodschap was typisch Grass. De schrijver van Die Blechtrommel (1959), een magistraal epos waarin hij door de kinderogen van Oskar Matzerath het leven in zijn geboortestad Danzig tijdens de Hitlerjaren beschrijft, liet zich in het verleden vaker uit over de politiek en legde niet altijd een even scherp oordeel aan de dag. Grass koos in 1969 voor Willy Brandt, de man van de Ostpolitik en de 'goede Duitser' die in het voormalige getto van Warschau op zijn knieën viel als boetedoening voor wat de joden was aangedaan.
Grass was voor verzoening met de Polen en alle Slavische volken die door de nazi's als Untermenschen waren behandeld. De schrijver was voor de underdog en tegen de machtigen. Moreel gezien dik in orde. Maar voor de romanticus Grass was 'het hypocriete Westen' altijd de hoofdschuldige. Dat leidde tot nogal wat politieke missers. In de jaren tachtig was hij tegen de (Amerikaanse) kernbewapening en in 1990 sprak hij zich uit tegen de Duitse eenwording, waarin hij een nieuw gevaar voor de Europese vrede zag.
Voor Grass waren de Duitse deling en de verdrijving van miljoenen Duitsers uit Oost-Europa een straf voor de misdaden van nazi-Duitsland. Maar eigenlijk was Grass vooral begaan met de wereld van zijn jeugd die na 1945 (dankzij Hitler en de Holocaust) niet meer bestond. Tijdens de Koude Oorlog ging hij praktisch zover om West-Europa het recht te ontzeggen op zelfverdediging, die in laatste instantie op een Amerikaanse nucleaire garantie was gebaseerd.
Grass nam het Oostblok in bescherming, inclusief de DDR, negeerde het antisemitisme dat onder Oost-Europese volken welig tierde en legde zich erbij neer dat na 1945 Polen en Russen op historisch Duits grondgebied (de Heimat van Grass) leefden.
Pijnlijk
Grass was in de Bondsrepubliek de enige niet. Voor een hele generatie maatschappijkritische intellectuelen stond de ontspanning met de communistische wereld voorop, in naam van de wereldvrede. De onderdrukking van Oost-Europa door de Sovjet-Unie, waar joden hun leven evenmin zeker waren, werd daarbij als een gegeven geaccepteerd.
Het is déze context, en niet zijn zes jaar geleden opgebiechte lidmaatschap van de SS als 17-jarige, die de kritiek van Grass op Israël zo giftig maakt. Grass ziet zich nog steeds als een vriend van de Joodse staat en kan moeilijk een antisemiet genoemd worden. Dat maakt het pijnlijk dat Israël hem de toegang heeft ontzegd. Maar intussen verplaatst hij wel zijn aan de 20ste-eeuwse Europese geschiedenis ontleende wereldbeeld naar het Midden-Oosten, waar het door het Pentagon gesteunde en ook met Duitse U-boten bewapende Israël de rol van het lelijke Westen krijgt toebedeeld, en de Arabieren en het met een aanval bedreigde Iran de rol van het in het nauw gebrachte Oosten. Onbenoemd blijft dat Iran een president heeft die de Holocaust ontkent, het zionisme van de kaart wil vegen en aan een kernprogram werkt terwijl het door vijanden omringde Israël het recht op zelfverdediging (middels een nucleaire afschrikking) wordt ontzegd.
Natuurlijk raakt dit hele complex ook specifiek Duitse trauma's en het is veel te makkelijk om het schotschrift van Grass af te doen als het gemor van een oude man die nog eenmaal oude spoken uit het verleden wil oprakelen. Jongere generaties die menen dat dit hun zaak niet meer is en dat al dat gezeur over de Tweede Wereldoorlog eens moet ophouden, hebben het mis.
Rad voor ogen
Israël raakt wel degelijk aan taboes, niet alleen Duitse, maar ook Europese. Daarbij is het taboe nu niet dat Israël te weinig wordt bekritiseerd, want Israël-bashing is overal populair, waarbij critici het ook nog goed met de Joodse staat zeggen te menen. De tijd dat Israël uit westers schuldgevoel het voordeel van de twijfel kreeg, is echt voorbij. Het probleem is nu de weigering van de buitenwereld om zich nog serieus in de veiligheidsdilemma's van de Joodse staat te verdiepen.
In Europa wordt het ongemak van Israël tegenover haar vijandige buren verantwoordelijk gehouden voor het eigen ongemak tegenover de moslimwereld. Hele volksstammen hangen het idee aan dat de bezettingspolitiek van Israël het kernprobleem in het Midden-Oosten is. In Europa, dat het eigen imperiale verleden achter zich heeft gelaten, wordt het piepkleine Israël als laatste koloniale mogendheid gezien. Vergelijkingen met de apartheid in Zuid-Afrika zijn niet van de lucht. Terugkeer naar de grenzen van 1967 en de oprichting van een Palestijnse staat gelden onveranderlijk als oplossing, alsof een door conflicten getekende geschiedenis van meer dan veertig jaar kan worden teruggedraaid naar een toestand die tijdens de eerste negentien jaar van Israëls bestaan ook al niet bevredigend was.
Als er iets gezegd moet worden, dan is het dat Europa zich met zulk ahistorisch wensdenken een rad voor ogen draait. Israël kan zich helemaal niet met een gerust hart uit bezette gebieden terugtrekken en waar het dat risico wel nam, in Zuid-Libanon en de Gazastrook, leverde dat geen vrede op, maar werd het op raketten getrakteerd.
Dat is geen propagandapraat, dat zijn feiten. Zoals het ook feiten zijn dat de Palestijnen nooit in behoorlijk zelfbestuur zijn geslaagd, maar volharden in een corrupte slachtofferhouding, waarbij rivaliserende facties (zie Fatah en Hamas in Gaza) elkaar ook nog de tent uitvechten.
Suïcidale politiek
Als er al één kernprobleem in het Midden-Oosten is, is het die suïcidale politiek van de Palestijnen, die met hun vliegtuigkapingen en zelfmoordcommando's ook pioniers voor Al Qaida waren. Maar voor veel Europeanen houden terroristen het odium van vrijheidsstrijders, ook al liggen de dagen van de RAF en al die met de derde wereld solidaire bewegingen al tijden achter ons. Waar de aanslagen van 9/11 de band tussen Amerika en Israël versterkten, nam de kritiek op Israël in Europa door de war on terror toe. Menig criticus hield de joodse lobby in Amerika voor de inval in Irak verantwoordelijk. In werkelijkheid waren Israëlische veiligheidsexperts sceptisch over de Amerikaanse plannen tot democratische regime change in het Midden-Oosten, zoals ze dat nu ook over de 'Arabische Lente' zijn.
Voor humanitair Europa is Israël prikkeldraad, met een muur door Jeruzalem en wachttorens langs de grenzen. Gaza staat nu te boek als concentratiekamp. De Britten, de vroegere beschermheren van het Heilige Land, hadden al nooit veel op met Israël en hechtten altijd meer waarde aan hun relaties met de Arabieren. Voor Frankrijk, tot midden jaren zestig Israëls beste vriend en wapenleverancier, ligt het niet anders. In Nederland was steun voor Israël lang morele plicht.
Maar dat geldt niet voor het Israël van Ariel Sharon en Bibi Netanyahu. Nu zijn er moslim-immigranten die door het conflict in het Midden-Oosten worden opgestookt en in Europa voor een slecht geweten zorgen. Dan is het voor velen een opluchting als oud-politici als Dries van Agt met kritiek op Israël komen. Eindelijk iemand die zijn mond opendoet! Ergernis over 'morele chantage' (door Israël) zal sterk meespelen bij de instemming die Grass onder de Duitse bevolking ook heeft geoogst. Hier spelen diverse soorten onderbuik tegelijk op.
Ook 'de vrienden van Israël' zorgen voor onbehagen. Het zijn voornamelijk nog islamcritici en christenfundamentalisten die het in het Westen voor Israël opnemen. Hun heilige vuur verontrust de Europese burger nog meer. Het doet aan Amerika denken, met z'n born agains, en het is de vraag of Israël blij moet zijn met een PVV die de Davidster als logo voert en over de islamisering van Europa spreekt alsof het 1938 is. Aan de Egyptisch joodse historica Bat Ye'or ontleende termen als 'Eurabië' en 'dhimmitude', waarin de PVV grossiert, doen overspannen aan.
Beste vrienden
Het is geen geheim dat Geert Wilders zich laat inspireren door het gedachtengoed van Likud, alsof Nederland in eenzelfde benarde positie verkeert als de Joodse staat. Als Israël haar beste vrienden heeft bij de PVV en de EO, laat dat ook een vervreemding zien van de rest. Dat Günter Grass nog eenmaal op z'n trommel heeft geslagen, dwingt tot nadenken, ook al sloeg hij mis. Er zijn bovendien meer volken die uit de Europese gunst zijn geraakt. Denk aan de Grieken, ook nu weer een hoofdpijndossier, die in de 19de eeuw door gymnasiale Europeanen werden gevierd als bakermat van de democratie en de westerse beschaving. Tot zij in 1922 te ver gingen, een aanval op Ankara uitvoerden, en door de troepen van Kemal Atatürk in zee werden gedreven. De Europese machten zagen toe hoe aan de Griekse aanwezigheid in Klein-Azië een eind kwam en kozen voor het moderne Turkije. Ik zeg niet dat Israël zoiets te wachten staat bij een actie tegen Iran. De geschiedenis herhaalt zich nooit en Israël verkeert in een andere strategische positie. Maar op Europa kan de joodse staat niet rekenen.
Dirk-Jan van Baar is historicus.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten