= IMO Blog =
We wijzen graag één enkele oorzaak voor iets aan, dat houdt het overzichtelijk. De bezetting is zoiets waarmee je een hoop kunt verklaren: gedrag van Israelische soldaten (de bezetting beïnvloedt ook de bezetter zelf, macht corrumpeert immers), Palestijnse agressie en woede, ogenschijnlijke irrationeel gedrag of extremistische uitspraken, etc. De bezetting is de abnormale situatie die normale mensen tot abnormaal gedrag aanzet, aldus de redenering. Het is altijd prettig om voor irrationeel, contraproductief gedrag en extremistische ideeën een verklaring te hebben.
Veel Israeli’s en hun sympathisanten hebben ook zo’n verklaringsmodel: de Jodenhaat aan Palestijns/Arabische zijde. Zij worden zo gevoed met haat in hun media, moskeeën en scholen, dat in principe normale en aardige Palestijnen de meest vreselijke dingen zeggen over Joden, en genieten wanneer er weer een paar op gruwelijke wijze zijn gedood door een aanslag. Hoe verklaar je anders de verrukte lach van de terroriste die dacht dat er 3 Israelische kinderen waren omgekomen bij de bomaanslag en toen hoorde dat het er 8 waren? Zo iemand is niet met haat geboren maar geïndoctrineerd. Een variant hierop is dat het door de islam komt, dat die moslims haat voor Joden en het Westen bijbrengt en achterlijke ideeën zoals dat je in de hemel komt en 72 maagden tot je beschikking krijgt als je Joden doodt. Ook dit is een simpel en handzaam verklaringsmodel om allerlei ogenschijnlijk onverklaarbaar gedrag toch te kunnen duiden.
In beide verklaringsmodellen zit een kern van waarheid: al kun je erover twisten in hoeverre de meeste Palestijnen normaliter echt onder een bezetting leven, juist op momenten van verhevigde strijd komt ook de machtsongelijkheid duidelijk aan het licht. En juist op die momenten komt ook de haat in de Palestijnse samenleving boven drijven of wordt in elk geval extra zichtbaar. De vraag is natuurlijk wat oorzaak en gevolg is, en hoewel dat vaak niet goed meer uit elkaar te halen is, staat wel vast dat de bezetting pas sinds 1967 een rol speelt en de Arabische haat en afwijzing van Israel al langer speelde (ja, ook al voor de onafhankelijkheidsoorlog). Ook wanneer er weinig spanning is en Palestijnen in de autonome gebieden relatief vrij kunnen reizen en leven, zijn er veelvuldig uitingen van haat in de media, worden pogingen ondernomen aanslagen te plegen of Israeli’s te ontvoeren.
De andere kant wijst er daarbij dan weer op dat ook in rustige tijden Palestijnen slachtoffer worden die bijvoorbeeld in Gaza te dicht bij de grens komen en er ook dan veel restricties en hindernissen zijn om bijvoorbeeld familie in Israel te bezoeken of bij de Al Aqsa Moskee te bidden. De idee dat dat de extreme Jodenhaat oproept die er onder een deel van de Palestijnse bevolking leeft, lijkt echter onlogisch. Mensen leven in veel landen onder strengere en onrechtvaardigere restricties dan de Palestijnen. Het leidt zelden tot zulke uitingen van haat.
Wanneer je wilt verklaren waarom er in de ene situatie meer haat ontstaat dan in de andere, en meer bereidheid te vechten of wreder te zijn, begeef je je op psychologisch terrein, en ik zou het zelf waarderen als daar meer onderzoek naar komt, onbevooroordeeld onderzoek waarbij niet vooral een bevestiging wordt gezocht van een van de verklaringsmodellen. Mijn inschatting is dat voor haat zowel vernedering, kleinering als een diep gevoel van onrechtvaardigheid nodig is. Maar zelfs dan komt er niet altijd gewelddadig en wreed verzet op gang. Zo hadden de Joden bijzonder weinig wraakgevoelens tegenover de Duitsers na de oorlog. En Japanners hebben weinig haatgevoelens tegen het land dat twee atoombommen op hun steden gooide en de dood van honderdduizenden onschuldige mensen op zijn geweten had.
Er is dus nog iets nodig, en dat heeft toch met die Arabische mindset te maken, waarin het ongehoord is dat juist de Joden zo machtig zijn geworden en een eigen staat hebben, die de moslimstaten in de buurt ver vooruit is op elk gebied. Het is een gevoel van wrok over de eigen onmacht, het ingehaald zijn door het westen op alle fronten, de vergane glorie. Dat islam en vooruitgang elkaar niet uitsluiten blijkt uit de vooraanstaande positie die de Arabische wereld in de vroege Middeleeuwen innam. Ook op gebied van wetenschap, ethiek en mensenrechten deed men toen niet onder voor het Westen, eerder integendeel. De Joden waren in Europa veel onveiliger dan in de Arabische wereld, en alles waarop veel islamcritici nu de islam afrekenen (vrouw onvriendelijkheid, homofobie, lijfstraffen, vervolging van ongelovigen of anders gelovigen, geen scheiding van kerk en staat) was hier toen ook heel gewoon. De islam is niet de oorzaak, maar een instrument in handen van mensen die vol wrok zitten, anderen voor hun zaak willen mobiliseren en willen afleiden van de eigen problemen.
Wanneer de psychologische kant van het conflict aan bod komt, wordt zoals gezegd de bezetting als uitgangspunt genomen, en daarnaast natuurlijk de Holocaust. Israels zogezegde overdreven nadruk op veiligheid zou voortkomen uit irreële angst veroorzaakt door de Holocaust. Onterecht zou men in iedere Palestijn en Arabier een nazi zien. Het is allemaal vreselijk overdreven, en daarbij doet Israel niet veel anders dan andere landen wanneer ze bedreigd of aangevallen worden. Rusland, Turkije, China, ze reageren niet minder ‘overtrokken’ wanneer hun veiligheid en nationale belangen in het geding zijn, integendeel. Maar over Poetin las ik verrassend veel commentaren met de strekking dat wij het dan wellicht niet leuk vinden, maar hij in feite heel rationeel handelt. Wel, Israel ook, en met meer geweten en minder megalomanie dan Poetin, die toch in feite een dictator is. Het is best rationeel om na zo’n ontvoering een vijandige beweging en de vermoedelijke dader eens flink te verzwakken en het signaal af te geven dat dit hen duur komt te staan.
De psychologie van de Palestijnen komt zelden aan bod, de populistische stukjes op bepaalde blogs uitgezonderd. Er wordt nooit serieus gekeken naar waarom de Palestijnen zoveel kansen vergooien, waarom er zo’n taboe rust op samenwerking met en begrip voor Israel, waar de haat vandaan komt, anders dan de bezetting? Er lijkt in de serieuze media een taboe te rusten op het benoemen van het aandeel van de Palestijnen en het benadrukken van hun eigen verantwoordelijkheid in het conflict. Het voelt dan al snel alsof je het slachtoffer de schuld geeft. Volgens sommigen heeft dit met een Westers minderwaardigheidsgevoel te maken; we zouden liever onszelf steeds de schuld geven (en het aan ons verwante Israel en de VS) dan een zoveel armer en minder bevoorrecht niet-Westers volk. Ik zie de bereidheid van het Westen de hand in eigen boezem te steken als een positieve waarde, een waarde die we overigens met Israel delen, en niet iets dat ons per se verzwakt.
Wanneer wij naar Israel wijzen gebeurt er echter wat anders: we geven een (relatief) Westers land de schuld maar blijven zelf juist buiten schot. Daarbij relativeert alle kritiek op Israel ook nog eens onze misdaden tegen de Joden. Ze zijn zelf immers ook tot een en ander in staat (zo wordt het door felle Israel critici en antizionisten soms letterlijk gezegd, maar ook bij veel ‘nette’ mensen speelt dit onbewust waarschijnlijk een rol). We slaan dus twee vliegen in een klap: we voelen ons goed omdat we het voor de ogenschijnlijk zwakkere opnemen, en dan ook nog eens voor een minder aan ons verwant volk, en we kunnen iets van ons schuldgevoel over de Holocaust kwijtraken.
Deze houding leidt ertoe dat we niet alleen Israel onevenredig fel bekritiseren, maar de Palestijnen ook onevenredig veel hulp geven. Hulp die soms ook bij Hamas leden terecht komt of in corrupte zakken verdwijnt. Hulp ook die de problemen vaak vooral in stand houdt en de Palestijnen bevestigt in hun afhankelijkheidspositie en slachtofferrol. Maar die ons tenminste het idee geeft dat we er echt wat voor over hebben om dit conflict opgelost te krijgen en daarbij niet de aan ons verwante partij voortrekken. En dat is blijkbaar heel wat waard.
Ratna Pelle
