Ik heb me tijdens de Gaza escalatie van vorige week weer behoorlijk geërgerd aan de NOS en Nieuwsuur. Okay, ik begin met het positieve. Ankie Rechess is goed en professioneel, al gaf ze een keer een persoonlijke mening toen ze in reactie op het verhaal van schrijver en activist Nir Baram zei dat Israel te weinig had gedaan om met Abbas tot vrede te komen. Een visie die je sinds het staakt het vuren, waarvan Hamas tot grote winnaar is gebombardeerd, overigens vaak hoort. Ik ga daar in een apart artikel nog op in.
Hoewel men heel correct een correspondent in Israel en een in Gaza had, ging toch veel meer aandacht uit naar de situatie in Gaza, waar Jan Eikelboom uitgebreide reportages maakte met wanhopige vaders die hun zoon waren verloren, schreeuwende moeders, bange en gewonde en dode kinderen en veel verdriet, angst en wanhoop. Steeds weer zagen we Palestijnen die naar een kinderlijk wijzen en dan zeggen: is hij soms een terrorist?", of wanhopig uitroepen "wat hebben we misdaan?". Israeli's daarentegen werden veel negatiever neergezet. Ook woordvoerders van Hamas werden aan het woord gelaten, soms nadat Eikelboom zelf al uitgebreid het Palestijnse standpunt over een zaak had gegeven. Vooral de combinatie van uitgebreide reportages en het zelf uitleggen van het Palestijnse standpunt kwam gekleurd over. Ik miste daarbij reportages van Israelische ziekenhuizen waar niet alleen de eigen gewonden worden verzorgd (ook in Israel waren dat er honderden) maar ook zieke Palestijnen uit Gaza. Ook de wapensmokkel kreeg nauwelijks aandacht. In een reportage werd kort vermeld dat volgens Israel de tunnels werden gebruikt voor wapensmokkel. Een Palestijn ontkende dat, de tunnels werden natuurlijk alleen gebruikt voor hoog noodzakelijke voedingsmiddelen, en daarna ging het weer over onschuldige burgers die volgens de NOS waren omgekomen bij het bombarderen van zo'n tunnel. Het staat vast dat Hamas duizenden raketten van Iran heeft gekregen, en dat die voor een groot deel via de poreuze grens met Egypte binnen zijn gesmokkeld. Daar had men een mooie reportage over kunnen maken, en als dat tijdens de strijd lastig is zou men dat alsnog kunnen doen. Ik zou er echter maar niet op rekenen.
Extreme reacties in Israel
De NOS had veel aandacht voor extreme reacties in Israel. In twee journaals kwamen mensen aan het woord die het erover hadden dat alle Arabieren maar moesten worden uitgemoord en heel Gaza platgegooid. In een artikel van de NOS wordt naar een opiniestuk verwezen van de zoon van Ariel Sharon waarin hij er eveneens voor pleit heel Gaza plat te gooien. Het is triest dat sommigen in Israel er zo over denken, maar mijn idee is wel dat dit maar voor een heel kleine groep geldt. De meeste Israeli's vinden het ook naar dat er onschuldige mensen in Gaza omkomen, maar wijten dat wel vooral aan Hamas. Dat is niet geheel onterecht, gezien het feit dat er al raketten op Israel werden afgevuurd voordat er een blokkade was, en Israel zich geheel uit Gaza heeft teruggetrokken. En wanneer je boos bent omdat je zelf al wekenlang tien keer per dag naar de schuilkelder moet rennen en doodsangsten uitstaat, ben je natuurlijk ook wat minder genuanceerd. Tegelijkertijd heb ik zulke beelden niet uit Gaza gezien. Wat we in Gaza zien zijn radeloze mensen die net hun zoon of vrouw zijn kwijtgeraakt, en hun huis en de armen ten hemel slaan en Allah aanroepen. Ze zijn boos maar riepen bij mijn weten nooit om heel Israel plat te gooien of alle Joden te doden. Dat we die beelden niet zagen is niet omdat minder Gazanen er zo over denken. Hamas zelf heeft het vernietigen van Israel en het doden van Joden in haar handvest staan, en Hamas leiders roepen geregeld op tot de heilige strijd tegen iedere zionist. Het Hamas TV station Al Aksa zendt vaak videoclips uit waarin zelfmoordaanslagen en het sterven als martelaar worden verheerlijkt. Dat we die beelden hier niet zien, is dus ofwel omdat de cameramannen en tussenpersonen waarmee de verslaggevers werken niet willen dat men die beelden ziet en uitzendt, ofwel omdat de verslaggevers er zelf voor kiezen dit niet in hun reportages te verwerken.
Ook de uitspraken van minister Eli Yishai dat men de Gazastrook naar de middeleeuwen wilde bombarderen waren de NOS niet ontgaan:
Het doel van een eventuele Israëlische militaire operatie in Gaza is het gebied "terugsturen naar de Middeleeuwen". Dat heeft de Israëlische minister van Binnenlandse Zaken Eli Yishai van de rechts-religieuze Shas-partij gezegd. "Alleen dan zal Israël de komende veertig jaar rust hebben", zei hij volgens de Israëlische krant Haaretz.
De NOS zou natuurlijk moeten nagaan hoe andere ministers erover denken, en een eerlijk en realistisch beeld geven van Israels doelen in Gaza. Bijna alle ministers en de legertop hebben duidelijk gemaakt dat men gericht Hamas wil treffen en vooral de raketaanvallen op Israel wil stoppen. Bij verreweg de meeste luchtoperaties in Gaza zijn in het geheel geen mensen omgekomen, laat staan onschuldige kinderen – Israel heeft zo'n 1500 operaties uitgevoerd, waarbij ca. 140 Palestijnen zijn omgekomen, waarvan ik meen 35 kinderen en minderjarigen. Dat is gezien het feit dat Hamas juist vanuit burgergebied opereerde, en de helft van de bevolking in Gaza 17 jaar of jonger is, eigenlijk best knap, al blijft iedere onschuldige dode een drama.
Subjectief taalgebruik
Het gebrek aan objectiviteit in haar berichtgeving was ook duidelijk af te lezen aan het vaak subjectieve taalgebruik van de NOS. Een paar voorbeelden:
- "Israel zegt precisiebombardementen uit te voeren, maar accepteert behoorlijk veel collateral damage" (Jan Eikelboom in Nieuwsuur)
- "Meer dan een miljoen Palestijnen in een groot open, reservaat" (Jan Eikelboom)
- "eenvoudige raket leidt tot groot bombardement"
- "Groot machtsvertoon" (over bombardement Israel) (in Achtuur Journaal)
- "maar dat is nog niet genoeg" (na zin over dat Israel een Hamas ministerie heeft gebombardeerd) (in Achtuur Journaal)
Ik herinner me geen enkele keer dat men in dergelijke subjectieve termen over Hamas sprak. Ook werd verschillende keren van 'zware bombardementen' gesproken terwijl het om heel gerichte aanvallen ging, vaak op tunnels, wapenopslagplaatsen en raketlanceerinstallaties, die meestal onbemand zijn. Bij 'zware bombardementen' denken we aan grote bommenwerpers die hun lading boven steden uitstorten om deze in puin te leggen, niet aan een raket die de auto van een Hamas terrorist treft of het onklaar maken van een smokkel tunnel, of zelfs het platgooien van één specifiek gebouw.
Hamas hoofdkwartier, journalisten, islamitische bank
De NOS besteedde veel aandacht aan de bombardementen van het Hamas hoofdkwartier, de islamitische bank en het gebouw van Al Quds en Al Aqsa TV. Ook andere TV stations werden daarbij getroffen, en twee 'journalisten' van Al Aqsa gedood. De NOS meldt weliswaar kort op haar website dat een van hen een leider was van Islamitische Jihad, maar legt verder vooral de nadruk op dat journalisten nu ook doelwit zijn (de andere dode was lid van de Al Qassam Brigades die onterecht 'TV' op zijn auto had geschilderd om te voorkomen dat hij zou worden getroffen, maar dit misbruik werd niet vermeld). Ook het feit dat de islamitische bank als cover door Hamas werd gebruikt om de internationale sancties te omzeilen vermeldde de NOS niet (andere media zoals de NRC deden dat wel).
Het beeld blijft hangen van moedwillige vernietiging zonder duidelijk militair doel. In werkelijkheid is het volkomen legitiem om media die in dienst van de vijand staan uit te schakelen, zeker wanneer zij direct oproepen tot de strijd. Een ander voorbeeld is het voetbalstadion van Gaza, dat door Israel is verwoest en werd gebruikt om raketten af te schieten. Ook het Hamas hoofdkantoor is een volkomen legitiem doelwit. Hier kwam overigens niemand bij om of raakte gewond, evenmin als bij de islamitische bank.
Duiding
"Wij vinden niks, maar helpen u slechts om wat te vinden", kreeg je vroeger altijd te horen wanneer je weer eens klaagde bij de NOS over misleidende of eenzijdige berichtgeving. Men doet inderdaad behoorlijk zijn best je wat te laten vinden en het conflict voor je te duiden. Het begon ermee waarom de boel net nu was geëscaleerd. Dat kwam volgens de NOS door de in januari geplande Israelische verkiezingen. Netanyahu wilde voor die tijd nog even duidelijk laten zien dat met hem niet te sollen valt en de veiligheid van het land bij hem in goede handen is. Er werd niet ingegaan op de vraag waarom Hamas zoveel raketten had afgevuurd in oktober, en waarom Israel daar eerder relatief terughoudend op reageerde met beperkte tegenacties. Ook voor verdere achtergronden van het conflict was nauwelijks aandacht. In een uitzending werd heel kort de geschiedenis van de Gazastrook gegeven, namelijk dat het tot 1967 van Egypte was (er werd niet bij vermeld dat ook Egypte het in een oorlog had veroverd en bezet), en dat Israel zijn kolonisten en leger in 2005 geheel terugtrok. Dat Hamas de macht greep in een bloedige coup bleef ook onvermeld.
Er was daarentegen wel veel aandacht voor het (op handen zijnde) staakt het vuren, de onderhandelingen daaromtrent en vooral het (vermeende) effect daarvan op de Palestijnse krachtsverhoudingen. Hamas werd tot onbetwiste winnaar uitgeroepen, niet alleen of zozeer tegenover Israel maar vooral tegenover president Abbas, die totaal irrelevant zou zijn geworden. Hamas zou haar prestige hebben herwonnen in Gaza, Hamas zou nu een serieuze gesprekspartner zijn geworden voor Israel, Hamas is weer een organisatie waarmee wordt gesproken en akkoorden gesloten. Ook zou zij met raketten voor elkaar hebben gekregen wat Abbas met praten niet lukte. Enz. En daarvan kreeg ook Israel weer de schuld, want Israel zou te weinig werk hebben gemaakt van vredesbesprekingen. Israel keerde Abbas de rug toe, aldus de NOS. In Nieuwsuur vertelde Sjoerd Sjoerdsma van D66 nog eens dat Abbas de grote verliezer was en hoezeer hij de vrede zocht en nu onze steun verdiende. Zo'n interview is aardig mits daar ook een andere visie tegenover staat. Overigens stonden op de NOS website nog diverse andere interviews met mensen die toch weer vooral kritisch waren tegenover Israel, zoals Paul de Waard en Salman Sheikh.
Hamas heeft zeker aan populariteit gewonnen onder de Gazaanse bevolking, en waarschijnlijk ook onder Palestijnen op de Westoever. Maar dat kun je verschillend duiden. Je kunt er ook op wijzen dat daaruit blijkt dat Palestijnen nou eenmaal in meerderheid liever vechten en vervolgens schreeuwend en huilend hun kinderen begraven, dan dat ze toenadering zoeken tot Israel. Abbas verdiende immers maar matig steun voor zijn ook al niet enorme inspanningen om via onderhandelingen tot een oplossing van het conflict te komen. Had hij een duidelijker mandaat gehad van de bevolking, dan had hij wellicht zonder voorwaarden met Netanyahu om de tafel kunnen zitten, of op zijn minst een compromis kunnen accepteren wat betreft de nederzettingenbouw. Ondanks zijn gematigde imago in het Westen steunt Abbas het 'gewapende verzet' via de Palestijnse media en door zelf deze mensen als helden te prijzen. Hij heeft verschillende gevangenen die vrij kwamen met de Shalit deal hartelijk verwelkomd en hun daden geroemd, hij verschijnt op begrafenissen van terroristen die verschillende bloedige aanslagen hebben gepleegd. Afgelopen september liet hij zich bij de VN nog bijzonder fel en strijdlustig uit. Tegelijkertijd probeert hij naar het Westen toe een gematigd gezicht op te zetten.
Het staakt het vuren, dat zo duidelijk als overwinning werd gevierd in Gaza, was wellicht ook vooral in het voordeel van Hamas, dat immers wel heeft laten zien wat men tegenwoordig in huis heeft maar een grote nederlaag als in 2008-2009 bespaard is gebleven. Israel heeft waarschijnlijk onder zware druk toegegeven aan relatief ongunstige voorwaarden (er lijkt niks over de wapensmokkel te zijn afgesproken bijvoorbeeld), maar dat werd nergens vermeld in alle 'duiding' van de NOS. Waarom niet vermelden dat vooral Israel water in de wijn leek te doen en zich redelijk wilde tonen? Waarom niet zeggen dat deze overwinning voor Hamas mogelijk niet veel goeds belooft voor de toekomst, gezien Hamas' verleden van aanslagen en raketaanvallen? Waarom werd dit zo positief uitgelegd en werd zelfs de hoop uitgesproken dat met Hamas ook vredesakkoorden kunnen worden gesloten?
Hoe dan ook lijkt de uitkomst van deze ronde voor verschillende uitleg vatbaar, en wanneer de NOS ons nou juist wil helpen onze eigen mening te vormen, zou ze dat ook moeten laten zien. Het zou interessant zijn de manier waarop de NOS over Hamas bericht eens te vergelijken met de berichtgeving over de FARC, de ETA of de IRA. Nota bene de FARC kondigde vorige week een eenzijdig staakt het vuren af van twee maanden. De NOS liet daarop de president van Colombia aan het woord die nogal zuinigjes reageerde. Geen weerwoord van de FARC, niks over hun successen, geen duiding van mensen die vinden dat vooral de Colombiaanse regering meer water bij de wijn moet doen.
Conclusie
Zoals gezegd had men veel aandacht voor de Palestijnse kant en benadrukte men de woede en frustratie die de Israelische aanvallen veroorzaakten. Vaak kwamen wanhopige mensen in beeld die zich voor de camera afvroegen wat deze baby nou weer had misdaan, en men suggereerde dat de aanvallen disproportioneel waren, al werd dat niet letterlijk gezegd. Ook werd de uitleg van Israelische kant sceptischer benaderd en vaker gediskwalificeerd dan toelichting van Palestijnse kant. Wat betreft het aantal doden en gewonden in Gaza vertrouwde de NOS op Palestijnse (spreek Hamas) bronnen in Gaza. Een ziekenhuis directeur zei echter in een reportage tegen Jan Eikelboom in antwoord op zijn opmerking "Israël beweert dat Hamas deze mensen als menselijk schild gebruikt": "Ze liegen. Deze mensen zijn Hamas en Hamas is deze mensen. Daar kun je geen onderscheid tussen maken. Wij als artsen steunen deze regering en we geloven in het verzet". Wanneer artsen zich zo zien, hoe betrouwbaar zijn dan de cijfers die zij naar buiten brengen? Dit citaat laat ook zien hoe moeilijk het is in Gaza een echt onderscheid tussen burgers en strijders te maken. Israel gaat echter te werk vanuit zeer goede inlichtingen, en niet vanuit de idee dat iedereen in Gaza 'het verzet is'. In werkelijkheid was een minderheid van de doden onschuldig slachtoffer, maar uit de NOS reportages kreeg je niet die indruk. En in werkelijkheid werden luchtoperaties soms op het laatste moment afgeblazen wanneer het gevaar van burgerslachtoffers te groot werd geacht, maar dat zul je niet van de NOS vernemen.
Hoewel de NOS (en ook andere media) niet zo extreem waren als tijdens de Gaza oorlog van 2008-2009, waren dezelfde vormen van kleuring en bevooroordeeldheid te zien. De reden dat men nu iets milder was wat betreft Israel, is enerzijds dat aan de escalatie veel raketten van Hamas vooraf gingen, en ook tijdens de escalatie werden er honderden raketten per dag op Israel afgevuurd, ook op Jeruzalem en Tel Aviv. Dat maakte toch wel enige indruk. Daarnaast was ook duidelijk dat er in Israel meer doden zouden vallen als er geen schuilkelders waren en wanneer men geen miljoenen in het Iron Dome afweer systeem had gestoken. Een tweede reden is dat een grondoffensief nu uitbleef en het aantal doden aan vooral Palestijnse kant daardoor beperkt bleef. Tijdens de Gaza oorlog vielen volgens Palestijnse bronnen zo'n 1400 en volgens Israelische tussen de 1100 en 1200 doden, waarvan achteraf duidelijk werd dat meer dan 600 tot een van de gewapende groeperingen behoorden.
Ratna Pelle
Geen opmerkingen:
Een reactie posten