De docent ziet graag een Jood in Hitler
Het afgelopen jaar is duidelijk geworden dat de nagedachtenis aan de Holocaust en de wandaden van de nazi's nogal lijdt aan inflatie. Het antisemitisme binnen en buiten Nederland blijkt wijd verbreid op een wijze die tien jaar geleden voor onmogelijk werd gehouden. Begrijpelijkerwijs wordt dan ook van diverse kanten opgeroepen tot meer en beter Holocaust-onderwijs. Vraag is of dat iets oplost.
Tekenend is de eerste schoolervaring met de oorlog van mijn destijds 10-jarige dochter. Er was iets op de tv waarop zij in het voorbijgaan opmerkte dat Hitler zelf ook een Jood was. 'Hoe kom je daar nu bij?' riep ik verschrikt uit. 'Dat zei juf. Komt allemaal door zelfhaat.' Nu is het begrip zelfhaat niet bepaald een term die dagelijks bij ons over tafel gaat, dus van ons kan zij het niet hebben.
Ik ging vervolgens naar de juf die volhield dat zij toch echt meerdere malen heeft gehoord dat Hitler van Joodse afkomst was. Zij wilde alleen maar uitleggen dat iets wat je haat heel dicht bij jezelf kan zijn.
Spreekbeurt
Aanleiding was een spreekbeurt over Anne Frank. Daar schijnen kinderen van die leeftijd zich al aan te wagen. Ongetwijfeld goed bedoeld van die juf. Gewoon een lerares op een lelieblanke school. Geen grote groep Marokkanen die zij met een aangepast lespakket wilde bereiken. Opgegroeid in Amsterdam en van een leeftijd dat zij toch weleens verhalen over de oorlog uit de eerste hand moet hebben gehoord.
Oké, het is een incident. Mijn dochter krijgt het gelukkig niet elke dag te horen, en bij de meeste kinderen vervliegt de herinnering aan het voorval hopelijk sneller dan bij haar. Maar over de andere klassen bereikten mij vergelijkbare verhalen. Het blijkt een breed fenomeen te zijn. Maria van Haperen van het NIOD vertelde mij dat het verhaal 'Hitler is een Jood of van Joodse afkomst' blijkbaar een hit op de pabo is, want zij krijgt daar regelmatig klachten over te horen.
Geschiedenislesboekje
Brandaan van uitgeverij Malmberg, het eerste geschiedenislesboekje waar kinderen op de basisschool kennis mee maken, is ook niet mals: 'Hitler zei dat Joden grote neuzen hadden en er lelijk uitzagen, en dat geloofden de mensen.' Zonder enige correctie en begeleid door een onscherp fotootje die alle vooroordelen bevestigt van een stel schimmige chassieden met gele ster. Waarschijnlijk ooit genomen in een getto deep down Oekraïne.
Op de volgende bladzijde natuurlijk iets over de vermoorde onschuld van Anne Frank. Maar wat moet een kind daaruit opmaken? Wat is de morele les die hierin vervat zit? Dat je gekke mensen niet moet discrimineren omdat daar ook lieve meisjes tussen kunnen zitten? Als je dan ook nog van je juf te horen krijgt dat Hitler eigenlijk zelf een Jood was en het allemaal een kwestie van zelfhaat was, kun je als kind toch alleen maar denken: 'rare jongens die Joden'.
Tegengif
Als het zo moet, kun je het misschien beter helemaal laten. Breng die kinderen liever een paar leuke weetjes bij over het rijke Joodse verleden. Ongetwijfeld een veel beter tegengif dan al die ellende en stapels lijken zonder context.
Als ze wat ouder zijn, kan het thema historisch worden behandeld, en niet als een modern verlossingsverhaal waaruit het betere, tolerantere en verenigde Europa is voortgekomen. Gebruik het niet als propaganda voor actuele idealen zoals de universele mensenrechten - de stok waarmee ironisch genoeg vooral Israël ervan langs krijgt.
Opsomming
Ga het als leerkracht alsjeblieft niet allemaal psychologisch duiden. Verdoezel niet het specifiek anti-Joodse karakter van het vernietigingsprogramma van de nazi's. De voortdurende vrome opsomming van Joden, homo's en zigeuners heeft gezien de context en schaal iets potsierlijks en kan uiteindelijk alleen maar leiden tot het beruchte lijstje Holocaustslachtoffers van Gretta Duisenberg met haar eindeloze opsomming van bijbelvorsers, zevendedagsadventisten, communisten en Jehovah's Getuigen om pas helemaal aan het eind met Joden aan te komen. Wat natuurlijk niet betekent dat de andere groepen slachtoffers van het nazirijk genegeerd dienen te worden.
Laat het verhaal vooral niet eindigen in de gaskamers. Betrek ook de naoorlogse wederopstanding van de Joodse gemeenschap erbij, in Nederland en Europa maar ook in Israël. Op eigen kracht wel te verstaan.
Vergelijk het antisemitisme van toen gewoon met antisemitisme van nu, in Nederland en de rest van de wereld. Want dat is nog steeds springlevend ondanks het feit dat Joden bijna nagenoeg uit Europa en de islamitische wereld zijn verdwenen.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten