door Wouter
Op 22 januari 2013 vonden in Israel verkiezingen voor de Knesset plaats. De definitieve uitslagen laten nog een aantal dagen op zich wachten, maar meer dan een of twee zetels verschil zal het niet uitmaken. Vooral symbolisch is de vraag of het rechts-orthodoxe blok de helft (60) of meer (61) van de zetels krijgt. Bibi Netanyahu zal hoe dan ook door president Peres worden aangewezen om een regering samen te stellen, en ook met een zeer krappe meerderheid van 61 zetels zal hij (zoals hij al aangaf) naar een bredere coalitie met een of meer middenpartijen streven. De rechtse en orthodoxe partijen worden namelijk wel voorgesteld als een stevig blok van 4 partijen, maar feitelijk zijn 3 daarvan samenwerkingsverbanden die na de verkiezingen mogelijk weer uiteenvallen. In de vorige Knesset zaten liefst 3 rechts-orthodoxe partijen in de oppositie (twee afsplitsingen een eentje die dit keer de kiesdrempel niet haalde). Ook als rechts nu alsnog de 61 zetels haalt, zal een coalitie hiervan waarschijnlijk geen lang leven beschoren zijn.
| partij | voorlopige uitslag | opmerkingen |
| rechts-orthodox: | ||
| Likud/Beiteinu | 31 | rechts (huidige regering) |
| Habayit Hayehudi / NU | 11 | rechts-religieus (regering / oppositie) |
| Shas | 11 | haredi (regering) |
| United Torah Judaism | 7 | haredi (regering) |
| Otzma LeYisrael | 0 | extreemrechts-religieus |
| Am Shalem | 0 | haredi, gematigde afsplitsing Shas |
| centrum-links: | ||
| Yesh Atid | 19 | centrum |
| Kadima | 2 | centrum |
| Hatnua | 6 | centrum(links) |
| Labor | 15 | (centrum)links |
| Meretz | 6 | links |
| Arabisch: | ||
| Hadash | 4 | communistisch, Arabisch/Joods |
| United Arab List Ta'al | 5 | islamitisch, Arabisch |
| Balad | 3 | (pan-)Arabisch |
De grote winnaar van de verkiezingen is niet Likud-Beiteinu of Jewish Home (Habayit Hayehudi), maar Yesh Atid (van oud-tv-presentator Yair Lapid). Als Likud en Yisrael Beiteinu niet op 1 lijst hadden deelgenomen, was nieuwkomer Yesh Atid wellicht zelfs de grootste partij geworden. Iedereen verwacht dat Lapid aan een nieuwe coalitie met Netanyahu zal meedoen, en voor Netanyahu is hij zeker de aantrekkelijkste optie, maar Lapid wil dan meer centrumpartijen erbij hebben. De vraag lijkt vooral of Netanyahu bereid zou zijn om zijn ultra-orthodoxe partners (of Jewish Home) buiten de regering te laten. Voor deze verkiezingen ging Likud niet alleen een verbond aan met Yisrael Beiteinu, maar plaatste ook bijna alleen rechtse Likud-leden op verkiesbare plaatsen. Hij leek meer beducht voor de rechtse concurrentie van de nieuwe, energieke leider van Jewish Home, Naftali Bennet, dan voor het verdeelde politieke midden. Dat lijkt hem te hebben opgebroken, want vooral veel twijfelaars (getuige de laatste peiling van Haaretz op 18 januari) hebben uiteindelijk voor Lapid gekozen.
Yesh Atid in de regering
De partij van Yair Lapid wordt wel als centrum-rechts gekenschetst, maar is op meerdere punten – zeker in de Israelische context – evengoed als progressief te duiden. Zo is de partij voor belastingverhoging voor de hoogste inkomens en voor staatscontrole op de huurprijzen van flats, tegen meer ruimte voor de vrije markt en tegen beperkingen op de meningsuiting, zo leert het Israelische Kieskompas. Een hoofdthema is de scheiding van kerk en staat, en Lapid's partij wil dienstplicht voor iedereen, een burgerlijk huwelijk en meer mogelijkheden om op de sabbat te werken (tenminste in stedelijke gebieden). Ten opzichte van de Palestijnen is het partijprogramma voor een Palestijnse staat, maar zonder de Arabische delen van Oost-Jeruzalem, en ook teruggave van de Golan aan Syrië ziet men niet zitten. Het uitschakelen van terroristenleiders vindt men geoorloofd, en zelfs langdurige bezetting van strategische delen van de Gazastrook, als men daarmee raketbeschietingen kan stoppen. Op een aanval van Irans nucleaire installaties is Yesh Atid niet happig, maar daarover was ook de vorige regering verdeeld. Op deze gebieden lijken er geen grote struikelblokken voor een deelname aan een rechtse coalitie, en Lapid heeft het buitenlands beleid ook nauwelijks aangehaald in de campagne.
De binnenlandse standpunten van Yair Lapid leveren meer problemen op, maar hij heet flexibel te zijn, dus de vraag is nog maar hoe hard hij de coalitieonderhandelingen zal spelen. Zelf gaf hij bijvoorbeeld aan met een of meer andere centrumpartijen de coalitie in te willen, maar die zullen moeilijk op één lijn te brengen zijn met Jewish Home, die Netanyahu niet zal willen laten vallen. In de oppositie zou de partij van Naftali Bennet immers nog meer stemmers van Likud-Beiteinu wegkapen dan nu al het geval was.
Voor Yesh Atid zelf zullen vooral de ultra-orthodoxen een probleem vormen, maar Likud zal ook moeilijk doen over een socialer economisch beleid, zeker met de ruk naar rechts die de partij heeft gemaakt. De vorige regering Netanyahu heeft een zeer liberaal economisch beleid gevoerd waarbij de economie ondanks de internationale crisis is gegroeid maar de inkomensverschillen sterk zijn toegenomen. Er is daardoor naast welvaart ook schrijnende armoede in Israel.
Vier blokken
De links-rechts indeling die de meeste (ook Israelische) media hanteren, is een vrij grove versimpeling van het politieke spectrum. Met de haredi partijen valt bijvoorbeeld tot op zekere hoogte goed te praten over armoedebestrijding en sociale voorzieningen (vergelijk de kleine christelijke partijen in Nederland), en een Arabische partij als de Verenigde Arabische Lijst is religieus-conservatief maar wordt onder links gerekend. Een betere indeling zou zijn een vierendeling: rechts-zionistisch (nu 42 zetels), religieus-nietzionistisch (18 zetels), centrum-links-zionistisch (48 zetels) en Arabisch-antizionistisch (12 zetels). De 'ruk naar rechts' waarover de Nederlandse media berichtten, vond slechts plaats binnen Likud zelf en tussen Likud en Jewish Home. Per saldo heeft rechts 5 zetels verloren, waarvan 2 aan de religieuzen, 2 aan centrum-links en 1 aan de Arabische partijen. De middenpartij van Lapid wordt evenals Kadima door vriend en vijand tot het centrum-linkse blok gerekend.
Coalities
Er wordt al druk gepuzzeld over welke coalities mogelijk zijn met de verkiezingsuitslag. Een regering van Likud-Beiteinu, Jewish Home, Yesh Atid en bijvoorbeeld Hatnua, zonder de haredi partijen dus, lijkt niet onredelijk, en zou iets kunnen bereiken op het gebied van scheiding tussen kerk en staat en algemene dienstplicht, als niet de religieuze delen van de rechtse partijen dwars gaan liggen. Op sociaal-economisch gebied liggen sommige van deze partijen wel ver uit elkaar.
Een grote coalitie van de huidige regeringspartijen waarbij Yesh Atid en bijvoorbeeld Hatnua zouden aanschuiven, wellicht de voorkeur van Netanyahu, lijkt erg onaantrekkelijk voor de twee centrumpartijen; ze zullen hierin nauwelijks iets van hun programma kunnen uitvoeren, en daar bij de volgende verkiezingen de prijs voor moeten betalen. Dit lijkt politieke zelfmoord.
Een centrumlinkse coalitie, van bijvoorbeeld Likud, Yesh Atid, Hatnua en Labor, ook zonder haredi en zonder Jewish Home, zou moeilijk liggen gezien de rechtse oriëntatie van Likud, maar is ook niet uit te sluiten. In Nederland hebben we nu immers ook de VVD in een coalitie met de PvdA. Tegenstanders van Netanyahu hebben al gespeculeerd dat president Peres de formatieopdracht mogelijk aan Lapid zou kunnen geven in plaats van Netanyahu, maar dat lijkt onwaarschijnlijk, al zou Peres dat privé vermoedelijk wel willen. Likud zou ervoor passen om als grootste partij de rechtsbuiten te zijn in een dergelijke coalitie.
Tenslotte zou ook centrum-links samen met de haredi partijen een meerderheid van 64 zetels hebben. Buiten dat Lapid zich al voor een regering met Netanyahu heeft uitgesproken, zou dit een erg gammele zes-partijen coalitie worden, die noch op vredesgebied, noch op scheiding van kerk en staat iets zou kunnen bereiken. Misschien dat wel op sociaal-economisch beleid enige vooruitgang te boeken zou zijn.
Zie voor achtergronden en links het artikel: Israel politiek
Geen opmerkingen:
Een reactie posten