Onlangs herplaatste Joods Actueel haar interessante en kritische boekbespreking uit 2010 (zie Geschiedenis als wapen in het politiek debat) van Shlomo Sands boek 'The invention of the Jewish people', dat eind 2009 uitkwam. De ideeën in dat boek worden nog steeds veel gebruikt in discussies om het Joodse recht op zelfbeschikking in het land Israel te ontkennen. Vorig jaar schreef ik het volgende over Sand:
Shlomo Sand wordt vaak aangehaald als bewijs dat er geen Joods volk is, dat de Joden geen recht hebben op Israel en dat Israel dus geen bestaansrecht heeft. Het is een van die controversiële figuren die op quasi-wetenschappelijke wijze zijn ideologische standpunten aan de man brengt en daar in Israel alle ruimte toe krijgt. In Israel zijn zijn ideeën misschien verfrissend, zoals de ideeën van mensen die alles omdraaien wat algemeen voor waar wordt aangenomen, dat nou eenmaal zijn, ook al klopt er verder niet veel van. Je wordt immers gedwongen na te gaan waarom het allemaal niet klopt, en eventueel nuanceringen aan te brengen in het eigen narratief. Maar in Europa worden deze mensen slechts gebruikt om Israel te delegitimeren en krijgen mensen met een andere visie in de media nauwelijks de ruimte om hier tegenin te gaan.
Zo had Trouw een tijdje terug een interview met microbioloog Jits van Straaten, die vergelijkbare theorieën verkondigt, zonder dat daar een tegenstuk op is geplaatst. (Zie ook: DNA: Trouw had ophef over het volk Israel kunnen voorzien.)
Steeds vaker verwordt het Israel 'debat' in Westerse media tot een monoloog van Israel critici, die in verschillende gradaties Israel beschuldigen en demoniseren.
Daar zou ik aan toe willen voegen dat de replieken met name nog op pro-Israel sites en blogs verschijnen, waar de 'gewone' mens vaak toch met wat wantrouwen naar kijkt. Anti-Israel ideeën en kritiek op Israel worden zelden ter discussie gesteld of kritisch bevraagd. Onder het mom dat dergelijke kritiek eindelijk moet kunnen (alsof de tijd dat daar inderdaad een taboe op lag niet al decennia achter ons ligt) lijkt er nu welhaast een taboe op de kritiek op deze kritiek te liggen. Bij ingezonden stukken in reactie op onjuiste en tendentieuze artikelen over Israel krijg ik vaak te horen dat men de discussie wil sluiten (welke discussie, denk ik dan) of dat men liever een nieuw stuk plaatst. Maar mij gaat het juist om het weerspreken, het aankaarten, het ter discussie stellen van al die leugens en desinformatie. En bij het insturen van een nieuw stuk krijg je overigens weer te horen dat dat nu niet actueel is, of dat men al genoeg over Israel heeft, of dat je moet inhaken op andere stukken in de krant.
Enfin, hier volgt een bespreking van een bespreking van Sands boek. Want laten we vooral niet kritiekloos alles voor lief nemen dat van pro-Israelische zijde komt...
Savasorda van Joods Actueel kijkt (in tegenstelling tot de 'normale' media) wel met een kritische blik naar dit boek dat, zoals alle boeken van de zogenaamde nieuwe historici die het 'oude zionistische narratief' aanvallen, een overduidelijke politieke boodschap heeft. Deze vermenging van politiek en wetenschap zou tot voorzichtigheid moeten leiden wat betreft de conclusies uit het boek, zoals alles wat maar enigszins in de pro-Israel hoek geplaatst kan worden, wel altijd met een enorme scepsis wordt bejegend. Deze selectieve houding van de media heb ik vaker gehekeld.
Toch vind ik Savasorda hier en daar te makkelijk, en laat hij beweringen onbeantwoord. Zo beweert Sand naar zijn zeggen dat Flavius Josephus de cijfers van het aantal door de Romeinen verjaagde en gedode Joden overdrijft, maar we krijgen niet te horen of dat juist is. Terecht stelt Savasorda dat Joodse geschiedschrijvers niet ontkennen dat er ook Joden in het land bleven wonen (en Sand dus een zogenaamd strooien mannetje opzet), maar om wat voor aantallen gaat het dan? En in hoeverre klopt de bewering van Sand dat deze zich later tot de islam bekeerden? Ik weet het, het is veel werk om zulke dingen goed uit te zoeken, maar als je Sands beweringen aanhaalt en ter discussie stelt, maakt dat wel nieuwsgierig.
Hetzelfde geldt voor de volgende passage:
"In interviews pakt Sand graag uit met de uitspraak dat "de schoolkinderen in Israël aangeleerd wordt dat alle Joden door de Romeinen op een bepaald moment verbannen zijn". Dat is best mogelijk. Wat de Vlaamse schoolkinderen over bijvoorbeeld de Guldensporenslag (1302) in de geschiedenisles leren, klopt ook niet met wat in de Vlaamse universiteiten onderwezen wordt."
Het is 'best mogelijk', maar is het ook zo? Er wordt door antizionisten van alles beweerd over wat Israelische kinderen in schoolboeken leren. Ik zou dat niet zomaar aannemen. Verder is de tegenwerping natuurlijk terecht, en later veralgemeniseert Savasorda dit:
"* Alle nationale staten hebben na hun stichting de geschiedenis ingeroepen om hun bestaan te legitimeren. Frankrijk schuift Clovis als eerste Fransman naar voor, Vlaanderen heeft zijn Guldensporenslag, en wie leerde niet op school dat de "Oude" Belgen de dapperste van alle Galliërs waren"? Die 'nationale' mythes en verhalen zijn evenwel altijd opgebouwd rond een kern van waarheid. Israël is daar geen uitzondering op. De echte legitimiteit van een land ligt in het creëren van een welvarende democratische samenleving waarin het voor de burger goed toeven is.
* Sand stelt dat de Joden geen volk zijn, dat ze behalve een gemeenschappelijke religieuze basis, geen echte nationale banden hebben. Als historicus zou Sand moeten weten dat er voor de 19de eeuw bij geen enkel 'volk' sprake is van nationale samenhorigheid. Volkeren horen bij een gebied, waar een vorst over heerst. Deze gebieden worden (met hun inwoners) door een goed uitgekozen huwelijkspolitiek van de machthebbers of door een oorlog, met andere gebieden samengevoegd of ervan afgescheiden. De geschiedenis van Vlaanderen is hier een mooie illustratie van. Het volk (de derde stand) speelt pas mee vanaf de Franse Revolutie(1789).Het nationalisme ontstaat in Europa in de 19de eeuw: volkeren komen in opstand en eisen nationale onafhankelijkheid. Het zionisme dat op het einde van de 19de eeuw ontstaat, is de Joodse tegenhanger hiervan."
Dit is wat mij betreft de kern van wat er mis is met dergelijke boeken. Alle nationale identiteit is (tot op zekere hoogte) een inventie, een constructie, en alle landen kennen nationale mythen en volkshelden. Dat er voor de 19de eeuw nog geen volken in de moderne zin waren, wil uiteraard niet zeggen dat er geen Joodse (of andere) identiteit was, geen gemeenschappelijke geschiedenis en gebruiken etc. zoals ook Savasorda stelt. Hoe en wanneer en waarom zo'n identiteit bestaat en wordt versterkt, en hoe landen deze in stand houden, is hartstikke interessant. De discussie hierover en het onderzoek hiernaar zou echter los moeten staan van het bestaansrecht (en het specifieke beleid) van een bepaalde staat, en zou hooguit in algemene zin kunnen leiden tot wat meer relativering van begrippen als 'nationale identiteit'.
Sands boek is in feite een politiek geschrift dat de fundamenten onder Israels bestaansrecht vandaan wil halen. Het is triest en veelzeggend dat zo'n boek zoveel aandacht trekt en zo goed verkoopt. Het is nog triester dat volgens velen Israels bestaansrecht afhankelijk is van zaken als de band tussen de huidige Joden en de Bijbelse Joden, of (bij anderen), de vervolging van de Joden en haar huidige beleid. Het wordt tijd dat Israels bestaan en het recht van de Joden op zelfbeschikking als vanzelfsprekend wordt gezien. Daarbij (en daardoor) is er dan ook alle ruimte voor kritiek zonder dat die als antisemitisch zal worden uitgelegd en men van pro-Israel zijde gelijk in de verdediging schiet.
Ik vind het verbluffend dat zo weinig journalisten, politici en deskundigen de soms wat defensieve houding vanuit pro-Israel zijde in verband brengen met de totaal doorgeschoten kritiek en aanvallen op Israels bestaansrecht. Wanneer onder werkelijk ieder artikel over Israel waaronder gereageerd kan worden Israel met de nazi's wordt vergeleken, dan is het bijna niet meer mogelijk nog normaal en ontspannen te discussiëren.
Israel is overigens niet kunstmatiger dan de Arabische landen, die veelal uit verschillende stammen of etnische groepen bestaan die door de harde hand van een dictator (Assad, Gadhafi) bij elkaar worden gehouden of door het cultiveren en uitvergroten van een al even kunstmatige gemeenschappelijke pan-Arabische identiteit. Een van de redenen dat niet iedereen optimistisch is over de zogenaamde Arabische lente is dat men bang is voor de machtsstrijd en de chaos die ontstaan nadat de oude regimes zijn ontmanteld. In Irak is dat duidelijk te zien, maar ook in Libanon viert het sectarisme hoogtij. Ook het verwijt dat Israel vooral een religieuze staat zou zijn en daarom geen bestaansrecht heeft, snijdt geen hout. Een aantal Arabische landen zijn religieuzer dan Israel en hebben allerlei wetten en restricties die het leden van andere religies moeilijk maken.
Ratna Pelle
Zie ook: De controverse over de herkomst van het Joodse volk (Wouter, 2010)
Ratna, wat is er 'triest en veelzeggend' aan de twijfels omtrent de nationale identiteit der Joden en het bestaansrecht van Israël? De mensen koesteren deze fundamentele twijfels ook jegens zichzelf en hun eigen bestaansrecht!
BeantwoordenVerwijderenIn onze cynische wereld staan legers en atoombommen garant voor de cuturele eigenheid en economische onafhankelijkheid van landen en volkeren. Er is een groot verschil tussen allerlei soorten niet-aanvalsverdragen (Europese Unie, NATO, e.a.) en echte vrede en broederschap. Daar gaat het over, dat is het grotere plaatje.
Logisch dat men zich bij zoveel angst en onzekerheid onprettig voelt. De haat jegens het volk en het land der Joden is daarvan slechts een onaangenaam bijverschijnsel, goed te verdragen als je niet toevallig Joods bent. Het antisemitisme en antizionisme zijn dus oppervlakkige symptomen - het eigenlijke probleem zelf ligt veel dieper.