antisemitisch?
= IMO Blog =
Wanneer is een uiting, cartoon, opmerking antisemitisch? Ik bedoel echt antisemitisch? Niet een beetje doorgeschoten Israel kritiek, of een wat onhandige opmerking? En kan Israelkritiek niet soms ook antisemitisch zijn, zelfs als het woord' jood' of 'nazi' er niet in voorkomt? De CIDI workshop Israelkritiek of antisemitisme beloofde hierin helderheid te brengen, zodat we het verschil voortaan goed kunnen zien.
Om te beginnen merkte cursusgever Guy Muller op dat de term antisemitisme nogal ongelukkig is. De term verwijst namelijk eigenlijk niet naar een volk maar een taalgroep (de semitische talen waar ook het Arabisch toe behoort, vandaar ook vaak de misvatting dat Arabieren geen antisemiet kunnen zijn want ze zijn zelf semiet). Bovendien is de term door een Duitse antisemiet verzonnen om zijn afkeer van Joden in een positiever, quasi-wetenschappelijk daglicht te stellen, en daar willen we toch niet aan meewerken? Omdat de term zo ingeburgerd is, wordt hij toch ook door het CIDI gehanteerd (overigens is het CIDI zeker niet de enige instantie die niet blij is met de term).
Zeven vragen
Daarna volgde een poging tot definitie, die ik eigenlijk niet heel erg geslaagd vond omdat er gelijk vier punten volgden die niet in de definitie zaten maar wel ook antisemitisch zijn. Nuttiger waren wat dat betreft de 7 vragen van Peter Pulzer. Heeft degene die de uitlating deed/de cartoon maakte etc.:
- Niet alleen specifieke individuen of organisaties in Israel bekritiseerd, maar ook anonieme collectieven, zoals 'de' Joodse lobby, 'de' Joodse gemeenschap, of 'de' Joodse stem?
- De economische positie van Joden, betrokkenheid van de Joden bij media of een van de andere zogenaamde Joodse eigenschappen benadrukt of overdreven?
- De Israelische regering vergeleken met nazisme en het optreden van het Israelische leger met de SS? Dit is de zogenaamde slachtoffer-beul omkering, waarbij de Palestijnen dan natuurlijk 'de nieuwe Joden' zijn. Zelfs Jezus wordt soms een Palestijn genoemd, maar dat is misschien weer wat anders, omdat het ook uit christelijk antisemitisme voortkomt (dat zit niet in de 7 punten).
- Het optreden van Israel of het Israelische leger gelijk gesteld met de Holocaust, en plaatsen als Gaza met een getto of concentratiekamp? Elders benadrukte Muller dat vergelijken nog niet perse antisemitisch hoeft te zijn, het gaat echt om het op een lijn stellen van beide zaken. Dat is niet alleen absurd als je naar de feiten kijkt, er spreekt ook uit dat men de moord op miljoenen Joden geen groot verlies vindt, en soms wordt hiermee de Holocaust met terugwerkende kracht alsnog gerechtvaardigd (zie je wel, ze zijn geen haar beter…) of zelfs opgeroepen tot een nieuwe Holocaust.
- Met twee maten gemeten, bijvoorbeeld beter gedrag van Israel geëist dan van andere landen, of voor sancties tegen uitsluitend Israel gepleit?
- Klassieke antisemitische stereotypering gebezigd van Joden als duivels, het kwaad zelf, de bron van alle kwaad?
(NB: ik heb twee punten die beide over de Holocaust gingen hier samen genomen.)
Wat nog mist zijn typische christelijke en islamitische concepten (Jezusmoordenaars, waarvoor ze moeten boeten, en het islamitische idee dat de Joden minderwaardig zijn) en wat ik ook miste is de idee dat Joden parasieten zijn, en het klassieke bloedsprookje. Ik heb ergens het idee dat zodra je alle bekende voorbeelden van antisemitische noties en thema's probeert op een rijtje te zetten, er steeds nog dingen blijken te ontbreken. Oude thema's krijgen een nieuw jasje, worden in een andere context gebruikt en nieuwe gebeurtenissen leiden ook weer tot nieuw antisemitisme. Wat dat betreft was de workshop verre van compleet en bleef wat aan de oppervlakte. Toch gaf hij wel enige helderheid. De workshop was heel geschikt om, ook (of misschien juist) als je er nog niet zo inzit, antisemitisme te leren herkennen en te leren wat je kunt doen. Zie hier nog een overzicht van verschillende vormen van antisemitisme.
Onderscheid
Zinnig vond ik bijvoorbeeld de opmerking dat, naast wat er gezegd of geschreven wordt, het evenzeer van belang is wie wat zegt tegen wie, waar en wanneer. Daar zou je nog aan toe kunnen voegen dat ook de intentie ertoe doet, al spreekt dat al een beetje uit het 'wie'. Zo bleek een voetbalcolumn met de tekst "De kakkerlak is een indrukwekkend beest. De Jood onder de insecten. Want: onuitroeibaar", niet antisemitisch omdat de column helemaal niet over Joden ging, maar over kakkerlakken (scheldnaam voor Feyenoord-aanhangers) die even in het zonnetje werden gezet. De akelige associaties die sommigen hebben bij de combinatie van 'kakkerlak' en 'Joden' en 'uitroeien' was niet onaardig of kwetsend bedoeld…
Ook zinnig vond ik het onderscheid tussen antisemitisme, Israel kritiek en als Israelkritiek vermomd antisemitisme. Helaas kwamen we daar verder niet meer expliciet op terug, en bleek eigenlijk vooral dat dingen die we gevoelsmatig als antisemitisch bestempelen, dat volgens de definitie die het CIDI hanteert (en door meer organisaties wordt gebruikt) nog niet hoeft te zijn. De Nederlandse wet kijkt weer anders. Zo is antisemitisme niet per se strafbaar als het in het kader van het maatschappelijke debat gebeurt of als kunstuiting. Dit is vaak een persoonlijke beoordeling en afweging van de rechter, waarbij, zo is mijn indruk, de rechters het vrije woord vaak laten prevaleren boven het strikt toepassen van het antidiscriminatie beginsel.
Cartoons
Niet antisemitisch was volgens het Openbaar Ministerie een cartoon van de Arabisch Europese Liga waarin Anne Frank met Hitler in bed ligt, ze hebben duidelijk met elkaar gevreeën, en hij zegt 'Schrijf dat maar in je dagboek'. Het is grof en beledigend, maar niet antisemitisch want het gaat niet over Joden (als zodanig). Mmhwah. Moeilijk. Hij is er op gericht de Joden te beledigen en te kwetsen, door een icoon uit de meest desastreuze en traumatische periode van hun geschiedenis te nemen en die met de grootste beul aller tijden van de Joden te laten vrijen (onvrijwillig, naar ik aanneem, maar daar ging het niet zozeer om). Staat Anne hier niet ook voor de Joden en Hitler voor de Jodenhaters, voor hun ergste vijanden? Mijns inziens kun je hier nog wel een boom over opzetten, maar daarvoor ontbrak helaas de tijd. De AEL verdedigde de cartoon overigens met het argument dat moslims zo vaak worden beledigd (zoals in de film van Wilders) en dat men nu eens wilde laten zien hoe dat is door een voor het Westen zeer gevoelig onderwerp te nemen.
Dat vond ik overigens een serieus nadeel van de workshop: het format liet weinig tijd voor discussie over verschillende visies en interpretaties, en ik vond het oordeel van het CIDI daarbij vaak te stellig gebracht. Nou erken ik hen onmiddellijk als deskundig, daar niet van, maar soms is er geen heel eenduidige waarheid, en is het wel goed om het kritisch denkvermogen te stimuleren door juist dat ook te laten zien, en te erkennen dat iets complex is en soms meerduidig. Muller ging overigens wel in op een aantal vragen en opmerkingen uit het publiek, waardoor we flink uitliepen. Ook na afloop hebben we nog een tijd staan napraten.
Een andere cartoon waar je mijns inziens over kan twisten is een van Jos Collignon naar aanleiding van de vraag door wie Wilders wordt gefinancierd. We zien Wilders, die door een arm vanachter een schutting een berg geld krijgt toegestopt. Erboven staat iets in het Ivriet dat Wilders tegen de geldgever zegt. Het geld komt dus uit Israel. 'Van Joden', zei ik, 'en dus refereert men aan de notie van de Joodse lobby en aan punt twee in bovenstaande punten'. 'Nee', zei Muller, 'want dan had de onzichtbare persoon als Jood herkenbaar moeten zijn, bijvoorbeeld door een Davidster op zijn arm.' 'Maar het Ivriet dan', wierp ik tegen, 'dat is toch een Joodse taal?' Muller wierp tegen: 'Nee, want er wonen ook 25% niet-Joden in Israel en die spreken ook Ivriet'. Maar Ivriet is natuurlijk wel degelijk de taal die de Joden naar Israel brachten, die zij ook daarvoor altijd hadden gebruikt bij religieuze zaken en waarin Israelische schrijvers en zangers zich uitdrukken. Arabieren in Israel spreken ook Ivriet maar zullen Arabisch gebruiken om zich cultureel uit te drukken. Overigens is Arabisch ook een officiële taal in Israel en spreken veel Arabieren dat dus onder elkaar. Door hem in het Ivriet te laten antwoorden suggereert Collignon in de cartoon dat Wilders het geld van Israelische Joden krijgt, of van de regering van Israel die wordt gedomineerd door Joden. Het leidt geen twijfel dat de Arabieren in Israel fel tegen geld voor Wilders zouden zijn.
Niet te snel
Toch ging ik wijzer naar huis dan ik was gekomen, met meer besef dat, al was ik het misschien niet met alles 100% eens, dat dus wel is hoe je er ook naar kunt kijken. Daarbij benadrukte Muller nog eens dat we niet te snel van antisemitisme moeten spreken. Juist wanneer mensen dit te snel doen, verliest het woord aan betekenis en de kans dat je je doel bereikt wordt kleiner.
Tot slot vertelde hij nog wat over hoe om te gaan met antisemitische reacties op internet. Wanneer iets echt antisemitisch is, kun je de redactie (moderator/beheerder) van een site beleefd vragen om verwijdering. Muller raadt zeer af om op de site of in een forum een discussie aan te gaan; daarmee vestig je alleen maar meer aandacht op de betreffende reactie, en genereer je weer meer verkeer. Soms staat er bij reacties ook een knop waar je op kunt drukken om bezwaar tegen de reactie te maken. Wanneer de uiting desondanks blijft staan kun je die bij het CIDI of het Meldpunt Discriminatie Internet melden. Men verzoekt om antisemitische uitingen altijd even te melden: cidi@cidi.nl of buro@meldpunt.nl. Men heeft overigens goede ervaringen wat betreft de bereidheid van websites om opmerkingen te verwijderen.
Het CIDI krijgt zelf geregeld antisemitische mails, en die komen niet merendeels van allochtonen of moslims. Ook cijfers van de overheid ondersteunen niet de veelgehoorde idee dat hedendaags antisemitisme vooral uit die hoek komt. Hier was ook even discussie over, omdat ook in de groep die notie wel bestond. Iemand suggereerde dat moslims misschien minder snel het CIDI gaan aanschrijven om hun gal over Joden te spuien?
De idee dat het CIDI alles wat hen niet zint antisemitisch noemt is in ieder geval (maar dat wist ik al) nog maar eens ontkracht. Ik hoop zeer dat er een vervolg op deze workshop komt waar op bepaalde zaken dieper kan worden ingegaan.
(wordt vervolgd)
Ratna Pelle
P.S. Een Europees onderzoek uit 2011 naar discriminatie en vooroordelen is hier te vinden: Intolerance, Prejudice and Discrimination – A European Report (p. 56-57 behandelt antisemitisme).
Geen opmerkingen:
Een reactie posten