- Door Tjalling. –
De Protestantse Kerk in Nederland (PKN) voelt zich onopgeefbaar verbonden met Israël. De PKN kent echter een veelheid aan meningen. Zo wordt er heel verschillend gedacht over de verhouding Kerk en Israël en over de concrete invulling van die onopgeefbare verbondenheid. Binnen de Protestantse Kerken is er de afgelopen jaren ook veel aandacht gekomen voor de positie van de Palestijnen en met name de Palestijnse Christenen. Hierdoor is de onopgeefbare verbondenheid met Israël behoorlijk onder druk komen te staan. Een oplossing voor dit probleem valt vrijwel niet te realiseren. Het heeft maken met de praktisch onmogelijke wens vanuit de PKN om het verbonden zijn met Israël te willen combineren met verzoening tussen Israël en de Palestijnen. Alleen een helder realiteitsbesef had hierbij kunnen helpen, maar juist daar ontbreekt het aan.
Dick Boer, een Nederlandse theoloog en predikant, heeft tijdens de landelijke ontmoetingsdag voor Kerk en Israël afgelopen 26 maart een indrukwekkende lezing gehouden. Deze lezing is ingekort weergegeven in een katern dat aan de juni-editie van het kwartaalblad Kerk&Israël Onderweg is toegevoegd*. In zijn lezing merkt Dick Boer op, dat de Joden tijdens de ballingschap er naar verlangden terug te keren naar het land waar Jeruzalem ligt.
In de Negentiende eeuw ontstond het Zionisme en maakte van dit verlangen een politiek project. In 1948 werd de staat Israël opgericht, wat volgens Boer wel de concretisering is van de Bijbelse landbelofte, maar geen feit op zichzelf. Het huidige Israël is immers op staatkundige leest geschoeid en land en staat zijn twee verschillende begrippen. Met Israël zou eigenlijk bedoeld moeten zijn een land waarin iedereen op een vreedzame manier kan leven. Een staat kan daarbij eerder een hindernis zijn omdat daarin de één de ander dreigt te gaan overheersen. Met andere woorden, een staatkundige oplossing is niet ideaal.
De oprichting van de staat Israël betekende bijvoorbeeld voor de Palestijnen een catastrofe of wel de Nakba. Boer komt in zijn lezing met een verrassende uitspraak. Het Christendom zou zich volgens hem zo moeten ontwikkelen dat Joden daar niet meer bang voor hoeven te zijn. Zijn conclusie ten slotte was dat de onopgeefbare verbondenheid op een juiste manier zou moeten worden ingevuld. Die zou niet filosemitisch (sympathie voor het Joodse volk of het joodse geloof – T.Tj) horen te zijn, wel het alert leren worden op antisemitisme dat diep in het menselijk collectief onbewuste is opgeslagen. Gelukkig wees Boer hierbij op zeer onjuiste parallellen die gemaakt worden tussen de Nazi's en de huidige staat Israël. Elke vergelijking in die zin is volgens hem onacceptabel en leidt bij Joden weer meer tot gevoelens van onveiligheid ten opzichte van het Christendom.
Ondanks zijn oprechte bevlogenheid laat Dick Boer in zijn boeiende lezing een paar heel ernstige steken vallen. Met zijn bezwaar tegen een staat spreekt hij zichzelf tegen. Omdat Joden in alle andere staten dan Israël werden achtergesteld of zelfs onderdrukt, geldt voor hen ook de noodzaak van een eigen staat. Boer ziet dat niet, of hij wil er geen aandacht aan schenken. Bovendien is de huidige onopgeefbare verbondenheid van De PKN een reactie op de vroegere vervangingstheologie. Die is intussen in de PKN gelukkig passé, maar doemt in een andere vorm weer op binnen het gedachtegoed van Palestijnse Christenen en Sabeel.
Deze laatste groep is sterk georiënteerd op de zogeheten bevrijdingstheologie, die de mensen wil bevrijden van sociale onderdrukking, slavernij, ongelijkheid en economische onrechtvaardigheid. Palestijnse Christenen voelen zich onderdrukt en tekort gedaan door Israël en krijgen van PKN-kaders in toenemende mate de gelegenheid hun stem daarover te laten horen. Naim Ateek, de oprichter van Sabeel, verzet zich zelfs uitdrukkelijk tegen het Joodse karakter van Israël en is daarmee in feite tegen een tweestatenoplossing. Sabeel negeert de problemen die Palestijnse christenen als minderheid tussen de moslims ervaren, en schuift al hun problemen af op Israël. Men maakt daarbij gebruik van antisemitische noties als dat Jezus een Palestijn is. In feite hebben christenen het nergens in het Midden-Oosten zo goed als in Israël, waar zij volledige vrijheid van godsdienst hebben. Sabeel miskent dit volledig. Boer negeert dit gedachtegoed van Sabeel volledig, waardoor de onopgeefbare verbondenheid nog meer onder druk wordt gezet.
Dick Boer had in zijn lezing, zoals gezegd, opvallend weinig oog voor de noodzaak van een Joodse staat. Bovendien stond hij totaal niet stil bij de redenen voor het ontstaan van het Zionisme, zoals bijvoorbeeld de steeds terugkerende pogroms in Rusland waardoor de Joden wel moesten vluchten. Ook noemde hij niet dat Israël, meteen na oprichting, werd aangevallen door verschillende Arabische legers (en door Palestijnse guerrillastrijders). Daarentegen had hij het wel over de in zijn ogen rampzalige gevolgen van de oprichting van de staat Israël voor de Palestijnen, de bezetting van de Westoever vanaf 1967 en het confisqueren van Palestijns bezit.
Hoe goed bedoeld deze lezing ook zal zijn geweest, ze heeft niets opgelost. En dat terwijl de oplossing volgens mij in praktische zin haalbaar kan zijn. In plaats van de gesuggereerde manier om alert te blijven op het antisemitisme wat in het collectieve onderbewustzijn van de mensen is opgeslagen, zou men vanuit de PKN beter kunnen wijzen op elke nieuwe vorm van vervangingstheologie. Het gedachtegoed van Sabeel is niet waarheidsgetrouw, staat afwijzend tegenover het bestaan van een Joodse staat en kent bovendien een eigentijdse variant van de vervangingstheologie.
De PKN hoort ten opzichte van Palestijnse Christenen daarom haar verantwoordelijkheid te nemen. Dat zou kunnen door de Palestijnen echt de hand te reiken en hen daarbij tegelijk ook attent te maken op het Europese verleden waarin het Christendom een heel kwalijke rol heeft gespeeld. Op die manier kan worden voorkomen dat Palestijnse Christenen in diezelfde sinistere valkuil trappen. De PKN zelf daarentegen moet juist open blijven staan voor de noodzaak van een Joodse staat. Tweeduizend jaar Christendom heeft er immers niet toe geleid dat de Joden zich zonder eigen staat veilig konden voelen. Daar bleek Boer niet helemaal ongevoelig voor toen hij tijdens zijn lezing met die verrassende uitspraak aan kwam zetten. Maar zijn wens om te streven naar een christendom waarvoor de Joden niet meer bang hoeven te zijn is zeker niet haalbaar. Het centrale credo van het Christendom is immers dat Jezus de door God beloofde Messias zou zijn. Dit credo nu juist wordt mondiaal dermate verschillend uitgelegd dat het praktisch gezien onmogelijk is om te kunnen streven naar een soort van `eenheidschristendom' wat echt ongevaarlijk voor de Joden zou zijn.
* Het katern is bedoeld als handleiding voor PKN-kerkenraden of gespreksgroepen die zich willen verdiepen in de betekenis van het onopgeefbaar verbonden zijn van de PKN met Israël.
Bronnen:
- http://www.pkn.nl/Lists/PKN-Bibliotheek/Kerkorde-PKN-artikel-I-en-II-De-kerk.pdf
- http://christenenvoorisrael.nl/2008/10/christenen-tegen-israel/
- http://nl.wikipedia.org/wiki/Christendom
Geen opmerkingen:
Een reactie posten