– Door Tjalling. –
Weerzinwekkende uitspraken
Steek synagogen en Joodse scholen in brand. Verwoest de huizen van Joden, de Joden moeten in stallen wonen. Neem Joden hun gebedenboeken en andere heilige geschriften af. Verbied Joods religieus onderwijs. Neem sieraden en geld van de Joden af. Verbied Joden te reizen. Verplichte tewerkstelling van Joden.
Vreselijk zo’n haat! Is Joseph Goebbels hier aan het woord? Het lijkt er wel op en hij zal zich zeker ook zo hebben uitgelaten. Echter deze uitspraken zijn oorspronkelijk afkomstig van de beroemde kerkhervormer en protestants theoloog geworden Maarten Luther.
1517 – 2017
Op 31 oktober van het jaar 1517 spijkerde Maarten Luther zijn 95 stellingen op de deur van de Slotkerk te Wittenberg. Die 95 stellingen waren een document waarmee Maarten Luther de wantoestanden in de katholieke kerk aanklaagde. Het leidde tot de Reformatie en wordt daarom gezien als de oorsprong van het protestantisme. Het protestantisme is een grote en belangrijke stroming geworden binnen de kerken en over twee jaar kunnen we dan ook de viering tegemoet zien van 500 jaar kerkhervorming. Er zal in 2017 zeker reden zijn tot feestelijkheden, daar niet van, maar er rust wel een sinistere schaduw op. De christelijke kerken komen immers qua leer en intentie lang niet overeen met het Jodendom. Bijna 500 jaar Reformatie heeft op zichzelf veel goeds met zich meegebracht, maar die heeft de anti-judaïstische onderstroom binnen de kerken niet weten te stoppen.
Tweeërlei uitleg van één God:
Het zou trouwens onjuist zijn om alleen de protestantse kerken te betichten van anti-judaïsme. De rooms-katholieke kerk heeft naast veel goeds ook van meet af aan die anti-judaïstische houding gehad. Het gezamenlijke kerkelijke afwijzen van de Joodse godsdienst heeft vooral te maken met hun leer, namelijk het idee dat God in Jezus Christus een totaal nieuw begin zou hebben gemaakt, waardoor de oude beloften in de Bijbel aan de Joden waren komen te vervallen. Volgens de kerkelijke leer waren ook Joden welkom binnen dit nieuwe begin, maarrrrr dan moesten zij zich bekeren tot Christus. En daarin nu juist zit het punt waar het om gaat. Christus zou volgens de kerkelijke leer van mens tot Zoon van God zijn getransformeerd. Zo’n transformatie wordt in de Joodse godsdienst echter opgevat als een godslastering. Het Jodendom gaat uit van een EEN en ondeelbare God. Dit staat heel helder in Deuteronomium 6:4-9. Deze passage begint met het : Shema Jisraeel (Hoor Israël). Het Shema Jisraeel neemt een zeer essentiële plek in binnen het Jodendom en is uitermate belangrijk voor het Joodse Volk. In het Shema wordt de eenheid en uniciteit van God uitgedrukt en bevestigd. De kerken echter, om in chronologische zin te beginnen met de RK kerk, hebben nogal wat theologische constructies moeten ontwerpen om de uniciteit van God instant te kunnen houden, maar dan wel met dien verstande dat aan die eenheid van God nog twee andere goddelijke naturen moesten worden toegevoegd namelijk de status van Jezus christus als Zoon van God èn de (alles verbindende) Heilige Geest. Hierdoor kon men binnen de kerken tot de officiële leer gekomen dat er sprake is van een Drie Enige God. De Joden zijn het hier terecht niet mee eens, want God is volgens hen gewoon EEN. Als zij daar van af zouden wijken, dan zijn ze niet meer Joods. Dit verschil tussen christendom en Jodendom is er dus en kan en mag niet overbrugd worden. Helaas hebben de kerken missiedrang, dat wil zeggen het idee om iedereen te willen bekeren. Vanuit de kerken bekeken is dat voor de hand liggend, zij menen nu eenmaal de wijsheid in pacht te hebben en willen die delen met de hele mensheid. Juist die -eigen- wijsheid heeft tot veel ellende geleid. Diezelfde eigenwijsheid is mede de achtergrond èn verklaring voor de uitspraken van Luther, al mogen die beslist niet worden goedgepraat.
Maarten Luther
Luther leefde in een tijd die de Joden zeker niet welgezind was. Zij werden gediscrimineerd, leefden in getto’s en hun invloed was sterk ingeperkt. Toch was Luther aanvankelijk niet een onverbeterlijke vijand van de Joden. In het jaar 1523 verscheen bijvoorbeeld het geschrift van hem: ‘Dat Jezus Christus een geboren Jood is’, waarin hij wijst op de oorsprong van het christendom. Hij wil echter de Joden wel tot het pas ontstane protestants christelijk geloof bekeren, waartoe hij zelf na jarenlang zoeken is gekomen. De Joden moesten zijn ‘ware geloof’ erkennen en het gaan overnemen. Ook Luther wilde zijn geloof dus met de Joden delen, maar omdat zij daar niet in mee konden gaan, werd de kerkhervormer verbitterd en begon met het schrijven van sterk polemische geschriften zoals ‘Van de Joden en hun leugens‘.
Het bedje gespreid
Om de christelijke kerken, inclusief de Lutherse kerk, ervan te beschuldigen dat zij rechtstreeks verantwoordelijk kunnen worden gehouden voor de Shoah is onjuist. Toch hebben de kerken een zeer ernstige bijdrage geleverd aan het anti-judaïstische klimaat in Europa. Door vanuit eigen bevlogenheid, of sterker nog: bezieldheid, er van uit te gaan dat enkel en alleen de eigen leer juist is, sluit men andere nominaties uit. Erger nog, die worden gezien als tweederangs. Omdat de kerken – hoe dan ook – hun eigen heilige boek grotendeels delen met de Joden, waren zij er op uit om zich vooral te richten op het in kerkelijke visie ‘ongelijk’ van de Joden. Dit hebben zij dan ook nadrukkelijk gedaan. Theoloog Hans Jansen heeft ooit een gezegd dat ‘theologie een levensgevaarlijk vak is’. Hij heeft gelijk, het eigen gelijk sluit dat van de ander uit. Omdat de Joden, ook in theologisch opzicht, werden uitgesloten heeft dit mede geleid tot het zo verfoeilijke anti-Joodse sentiment in Europa. In die zin hebben de kerken – zij het indirect – wel degelijk bijgedragen tot een klimaat, waarin het voor de nazi’s veel te gemakkelijk was gemaakt om hun gruwelijke plannen te kunnen uitvoeren.
Zou Maarten Luther zich werkelijk hebben gerealiseerd dat zijn uitspraken eeuwen later op een vreselijke manier tot uitvoer konden worden gebracht? Ik weet het niet. Wel kan ik stellen dat de anti-judaïstische grondslag van de kerken mede het bed heeft gespreid voor de nazi’s. Dit nu juist is de schaduw die ligt over 500 jaar kerkhervorming, waarvoor Maarten Luther voor een aanzienlijk deel verantwoordelijk kan worden gehouden. De les die àlle kerken over deze schaduw moeten leren is, dat hun houding tegenover Joden absoluut verkeerd was. Niet alleen in het verleden, ook nu weer zijn er in toenemende mate tendensen te bespeuren binnen de kerken, die op een onheuse manier zeer kritisch staan ten opzichte van Joods Israël. Die kritische houding wordt tegenwoordig sterk beïnvloed door de verbondenheid vanuit de kerken met de Palestijnse christenen, waardoor de kerkelijke verbondenheid met Israël behoorlijk onder druk is komen te staan.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten